محصولات پتروشیمی چیست و چه نقشی در زندگی روزه ما دارد؟
به گزارش مسیر انرژی محصولات پتروشیمی نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره ما بازی می کنند. تقریباً اغب وسائل و تجهیزاتی که با آنها سر و کار داریم به نوعی مواد پتروشیمی در آنها به کار رفته است. مواد پتروشیمی از نفت و مشتقات نفتی ساخته می شوند؛ بنابراین قیمت جهانی نفت نقش مهمی در نوسانات قیمتی محصولات پتروشیمی دارد.
رشد اقتصادی یا تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها به نفت و محصولات پتروشیمی وابسته است. بنابراین صنعت پتروشیمی اهمیت به سزایی در اشتغال زایی و افزایش سرانه درآمد کشورها دارد. بسیاری از محصولات پتروشیمی علاوه بر اینکه صادر می شوند در داخل نیز مصارف بالایی دارند. لذا محصولات پتروشیمی وظیفه مهم تامین ارز برای کشور را بخصوص در شرایط تحریمی بر عهده دارند. لاستیک، رنگ، کود، الکل، باتری و … از محصولات پتروشیمی مهم هستند. واضح است به دلیل تنوع بسیار بسیار زیاد محصولات پتروشیمی امکان نام بردن از تمام آنها در این نوشتار وجود ندارد.
منظور از صنایع بالادستی یا پایین دستی پتروشیمی چیست؟
در اصطلاحات صنعت نفت، از صنایع بالا دستی و صنایع پایین دستی نام برده می شود. به طور کلی بخش بالا دستی صنعت نفت شامل مرحله اکتشاف، استخراج و بخش انتقال و عرضه نفت و گاز به پالایشگاه ها و بخش پایین دستی شامل پالایشگاه ها، پتروشیمی ها و بخش انتقال و عرضه فرآورده های نفت و گاز به مصرف کنندگان نهایی است.
پردازش پتروشیمی ها شامل چه مراحلی است؟
پردازش پتروشیمی ها ۵ مرحله دارد.
- مواد اولیه همچون گاز متان
- مواد اولیه شیمیایی اساسی همچون متانول
- مواد شیمیایی واسطه / مشتقات همچون گلیسرین
- محصولات تولیدی همچون پلاستیک
- محصولات مصرفی همچون مبلمان از مراحل مهم تولید پتروشیمی همراه با نمونه تولیدی آن می باشد.
پتروشیمی های خوراک مایع و خوراک گازی چه پتروشیمی هایی هستند؟
حال که با اهمیت تولید پتروشیمی و مراحل تولید آن آشنا شدیم می توانیم به مقوله خوراک پتروشیمی بپردازیم. به طور کلی خوراک در اینجا ماده ای است که به صورت خام و دست نخورده، تغییریافته یا نیمه تغییر یافته برای مصرف آماده می‌شود. خوراک در پتروشیمی تنها دو نوع خوراک گاز و خوراک مایع است. پتروشیمی هایی که از خوراک گاز استفاده می کنند تحت عنوان پتروشیمی های خوراک گازی و پتروشیمی هایی که از خوراک مایع استفاده می کنند تحت عنوان پتروشیمی های خوراک مایع از آنها یاد می شود.
در ایران و بخصوص در بازار سرمایه ایران بیشتر پتروشیمی ها از خوراک گازی به عنوان ماده اولیه تولید محصولات خود استفاده می کنند. خود خوراک گازی به دو نوع خوراک گاز متان و خوراک گاز اتان تقسیم می شود. الفین ها یعنی اتیلن، پروپیلن، پلی اتیلن و پلی پروپیلن محصولاتی هستند که عمدتاً از گاز اتان و یا از فرآورده های نفتی مایع یعنی نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و … تولید می شوند. واحدهایی همانند پتروشیمی جم از خوراک ترکیبی یعنی مایع یا گاز استفاده می کنند؛ اما واحدهایی که محصول اصلی آن ها متانول، آمونیاک و اوره است، بیشتر از گاز متان استفاده می کنند؛ واحدهایی همانند پتروشیمی زاگرس تنها از خوراک گازی بهره می برند. بعضی پتروشیمی ها همانند پتروشیمی بندر امام تنها از خوراک مایع استفاده می کنند.
چرا قیمتگذاری خوراک پالایشگاه ها چالش برانگیز است؟
موضوع قیمت گذاری خوراک پتروشیمی ها تاثیر به سزایی در روند سودآوری پتروشیمی ها دارد و به چالشی اساسی در این صنعت و بازار سرمایه تبدیل شده است. فرمول قیمتگذاری پتروشیمی های خوراک مایع ثابت و مشخص است و چالش اساسی در قیمتگذاری خوراک گاز پتروشیمی هاست. هم اکنون قیمت خوراک مجتمع‌های پتروشیمی که از خوراک مایع استفاده می‌کنند معادل ۹۵ درصد بهای محموله‌های صادراتی نفت تعیین شده است. در نتیجه حاشیه سود پتروشیمی های خوراک مایع مشخص و تعریف شده می باشد و کمتر از بابت نرخ دچار نوسان می شود و عموماً حاشیه سود پتروشیمی های خوراک مایع کمتر از حاشیه سود پتروشیمی های گازی است. نوسانات حاشیه سود این شرکتها عمدتاً به دلیل تغییرات قیمت نفت و ارز باز می گردد.
به دلیل همین حاشیه سود بالا، قیمتگذاری خوراک گاز پتروشیمی‌ها در سالهای اخیر فراز و فرودهای زیادی داشته است و همواره دولت به آن نگاه ویژه ای به جهت درآمد زایی برای خودش داشته است تا کسری بودجه را به نوعی جبران کند. با توجه به جهش ارزی اخیر و رشد درآمد پتروشیمی ها، این بار نیز دولت برای آنها دندان تیز کرده است. قبل از قانون هدفمند کردن یارانه‌ها قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۸۷ کشور ۶۹۰ ریال به ازای هر متر مکعب اعلام شد؛ اما بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها قیمت گاز به ازای هر متر مکعب ۷۰۰ ریال تعیین شد و در قانون بودجه سال ۱۳۹۳ به ۱۳ سنت به ازای هر متر مکعب افزایش پیدا کرد. در آن سال، افزایش خوراک گاز پتروشیمی ها به ۱۳ سنت سبب قرمزپوش شدن بازار سرمایه و افت آن گردید؛ اما به تدریج صنایع خود را با آن وفق دادند. نرخ ۱۳ سنتی خوراک‌پتروشیمی ها در آن زمان نیز انتقاد بسیاری از فعالان این صنعت و صاحبنظران اقتصادی را در بر داشت.
فرمول جدید خوراک‌پتروشیمی ها چه بود؟
وزارت نفت اما باز هم دست به تغییرات زد و نرخ ثابت گاز را کافی ندانست. در سالهای اخیر فرمول جدیدی از سوی وزارت نفت برای تحویل خوراک گاز سبک و شیرین از شبکه سراسری گاز به مجتمع‌های پتروشیمی بر اساس میانگین وزنی نرخ گاز خانگی، گاز وارداتی و صادراتی منتشر شده است. بر اساس این فرمول فاکتور صورتحساب گاز مصرفی پتروشیمی ها به صورت ماهانه به آنها ابلاغ می شود. بنابراین باتوجه به قیمتهای جهانی گاز و نرخ ارز، هزینه گاز مصرفی آنها متغیر است.
چرا فرمول جدید به ضرر پتروشیمی ها شد؟
تا اینجای کار نیز پتروشیمی ها و صنایع خود را با آن وفق دادند اما مشکل از جایی آغاز شد که همگام با رشد نرخ ارز و رشد قیمتهای جهانی گاز، شاهد رشد عجیب و غریب نرخ گاز اعلامی در قبوض پتروشیمی ها بودیم. رشد نرخ گاز اعلامی به پتروشیمی ها بیش از اینکه ناشی از رشد نرخ ارز باشد ناشی از رشد افسار گسیخته نرخ گاز بازارهای اروپایی در فصل سرما بوده است. لذا نرخ ها حتی فراتر از نرخ های بازارهای منطقه ای خلیج فارس رفته بود. واضح است که کشورهای اروپایی مصرف کننده گاز هستند و عمده گاز خود را از اروپا وارد می کنند؛ بنابراین جایز نیست که قیمت گاز پتروشیمی های ایران تابعی از قیمت گاز ورودی به اروپا باشد. لذا دعواها بر سر نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها در بورس تهران بالا گرفت و بازار سرمایه به شدت افت کرد. افتی که نسبت به افت سال ۱۳۹۳ شدیدتر و در مقیاس وسیعتری بود. یکی از دلایل افت شدید بازار سرمایه در مقطع فعلی نسبت به سال ۱۳۹۳ در این بود که نرخ سوخت سایر صنایع از جمله فولادی ها و سیمانی ها نیز به نوعی به نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها وابسته است. لذا کلیه صنایع بازار سرمایه خصوصاً صنایع انرژی بری همچون فولاد و مس نیز به شدت منفی شدند.
نهایتاً فرمول جدید پتروشیمی ها چه تغییری کرد؟
بنابراین دولت و وزارت نفت این بار نیز دست به کار شدند و دست به تغییراتی زدند. اگرچه فرمول اعلامی وزارت نفت تغییر نکرد اما دولت سقف ۵۰۰۰ تومانی را برای نرخ گاز خوراک پتروشیمی ها لحاظ کرد تا اثر بازارهای اروپایی در صورتحساب گاز پتروشیمی ها کمرنگ شود. در ماه های اخیر نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها حتی به ارقام ۸۰۰۰ تومانی نیز رسیده بود که تولید را در بسیاری از پتروشیمی های خوراک گازی را از حیز انتفاع ساقط کرده بود. این تغییرات سرانجام در بودجه ۱۴۰۱ وارد شد و وزارت نفت متعهد به اجرای آن است. همچنان فعالان صنعت پتروشیمی به دنبال اصلاح فرمول نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها هستند تا اثر بازارهای اروپایی به کلی از فرمول خارج شود تا منافع بلندمدت این صنعت حفظ گردد و دیگر نیازی به سقف گذاری نرخ خوراک گاز نباشد.
