به گزارش مسیر انرژی به نقل از ایسنا، گزارش جدید وضعیت نوآوری و اقتصاد جهانی ۲۰۲۴، که توسط تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران تهیه شده، اطلاعات جدیدی را از جایگاه ایران در تجارت جهانی و روندهای اقتصادی ارائه می‌دهد. این گزارش، که بر اساس تحلیل‌های گزارش توسعه و تجارت ۲۰۲۴ سازمان ملل متحد (UNCTAD) آماده شده، بر وابستگی ایران به صادرات انرژی و چالش‌هایی که این وابستگی ایجاد کرده، تأکید دارد.
بر اساس این گزارش، ایران در میان کشورهای صادرکننده انرژی از کل صادرات کالا، در جایگاه ۲۵ قرار دارد. در حالی که عراق با سهم ۹۶.۵ درصدی از صادرات انرژی از کل صادرات، در جایگاه اول قرار دارد، مصر در انتهای جدول با سهم ۳۲.۴ درصدی از صادرات انرژی قرار دارد. این گزارش نشان می‌دهد که وابستگی بالای ایران به صادرات انرژی باعث شده است که این کشور در برابر نوسانات قیمت جهانی انرژی آسیب‌پذیر باشد.
امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران، در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به روندهای اقتصادی جهانی بیان کرد: «جهان در حال حاضر با چالش‌هایی چون رشد اقتصادی ضعیف، افزایش نابرابری و تغییرات تکنولوژیکی سریع روبه‌رو است که به طور خاص برای ایران فرصتی است تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های خود، بهبود چشمگیری در جایگاه اقتصادی خود ایجاد کند.»
روندهای اقتصادی جهانی:
در این گزارش پیش‌بینی شده که رشد اقتصادی جهان در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ حدود ۲.۷ درصد خواهد بود که این میزان از میانگین رشد پیش از پاندمی کووید-۱۹ کمتر است. این میزان رشد برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDGs) و مقابله با بحران‌های اقلیمی کافی نخواهد بود. همچنین، تنها یک کشور از ۴۶ کشور کم‌توسعه توانسته به هدف رشد سالانه ۷ درصد دست یابد؛ کشور رواندا با رشد ۷.۷ درصدی در این زمینه برجسته است.
چالش‌ها و فرصت‌های ایران:
محمدی، با اشاره به چالش‌های اقتصادی در ایران، توضیح داد که «وابستگی ایران به صادرات انرژی، به‌ویژه نفت و گاز، آن را در برابر نوسانات بازار جهانی آسیب‌پذیر کرده است. تغییرات جهانی در مصرف انرژی و تمرکز کشورهای توسعه‌یافته بر انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضا برای نفت و گاز را کاهش داده است.»
از سوی دیگر، ایران با چالش‌های دیگری همچون «دسترسی محدود به فناوری‌های نوین» و «نبود زیرساخت‌های تحقیق و توسعه» روبه‌رو است که به دلیل تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های داخلی ایجاد شده است.
وضعیت کشورهای منطقه:
محمدی همچنین به وضعیت کشورهای منطقه اشاره کرد و توضیح داد که کشورهای دیگر مانند قطر و عربستان سعودی، علی‌رغم وابستگی بالا به صادرات انرژی، از درآمدهای نفتی خود برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری و دیجیتال‌سازی استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال، صادرات انرژی عربستان سعودی معادل ۷۵ درصد از کل صادرات این کشور است، ولی این کشور با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بخش‌های فناوری و دیجیتال‌سازی، به سمت تنوع اقتصادی پیش رفته است.
راهکارهای پیشنهادی برای ایران:
محمدی برای مقابله با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی جهانی، چندین راهکار را پیشنهاد کرد:
۱. تنوع‌بخشی به اقتصاد:
- کاهش وابستگی به صادرات انرژی و تمرکز بر توسعه صنایع فناورانه
- تقویت صادرات خدمات، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
۲. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه:
- ایجاد پارک‌های علم و فناوری و حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان
- تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری
۳. بهبود زیرساخت‌های آموزشی:
- آموزش نیروی کار در حوزه فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی
- افزایش بودجه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی
وی در پایان افزود: «با توجه به منابع طبیعی غنی و نیروی انسانی ماهر، ایران ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در اقتصاد نوآوری جهانی دارد. برای تحقق این هدف، ایران باید به سمت تنوع‌بخشی به اقتصاد، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و بهبود زیرساخت‌های آموزشی و تحقیقاتی حرکت کند.»
این گزارش نشان می‌دهد که ایران برای مواجهه با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی جهانی، نیازمند رویکردی نوآورانه و سیاست‌های بلندمدت است که می‌تواند از طریق تقویت زیرساخت‌های فناوری و توسعه ظرفیت‌های انسانی به دست آید.
