به گزارش مسیر انرژی، بر اساس آمار رسمی، آذربایجان در نیمه اول سال ۷.۸ میلیارد دلار از فروش نفت خام و ۸ میلیارد دلار از فروش گاز طبیعی دریافت کرده است. بنابراین سهم نفت خام در صادرات ۴۳.۴ درصد و سهم گاز طبیعی ۴۴.۷ درصد بوده است.
کمیته دولتی گمرک آذربایجان شاخص‌های تجاری نیمه اول سال ۲۰۲۳ را اعلام کرد. بر اساس آمار رسمی، صادرات آذربایجان در نیمه اول سال ۱۷ میلیارد و ۹۶۸ میلیون دلار بوده است.
این شاخص نشان‌دهنده کاهش حدود نیم میلیارد دلاری یا تقریباً ۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. واردات این کشور اما افزایش یافته است. در نیمه اول سال ۲۰۲۳ واردات آذربایجان ۸ میلیارد و ۱۹۸ میلیون دلار بود که این به معنای افزایش حدود ۳۰ درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ است.
کاهش صادرات این کشور و افزایش واردات تأثیر جدی بر تراز تجاری داشت. تراز مثبت عملیات واردات و صادرات از ۱۲.۱ میلیارد دلار در سال گذشته به ۹.۸ میلیارد دلار در سال جاری کاهش یافته است.
برای اولین بار درآمد گاز بیشتر شد
گزارش فعلی کمیته گمرک آذربایجان به این واقعیت توجه دارد که درآمدهای گاز طبیعی در عملیات تجارت خارجی آذربایجان از درآمدهای نفتی در صادرات بیشتر است. بر اساس آمار رسمی، آذربایجان در نیمه اول سال ۷.۸ میلیارد دلار از فروش نفت خام و ۸ میلیارد دلار از فروش گاز طبیعی دریافت کرده است.
بنابراین سهم نفت خام در صادرات ۴۳.۴ درصد و سهم گاز طبیعی ۴۴.۷ درصد بوده است. برای مقایسه: در شش‌ماهه نخست سال گذشته سهم صادرات نفت خام از کل صادرات ۵۰.۷ درصد و سهم گاز طبیعی ۴۰.۲ درصد بوده است. اگر فرآورده‌های نفتی نیز در نظر گرفته شود، ۹۰.۱۳ درصد از کل صادرات آذربایجان در سال جاری مربوط به صنعت نفت و گاز بوده است.
قیمت انرژی چگونه تغییر کرده است؟
از ارقام اعلام شده از سوی کمیته گمرکی آذربایجان مشخص است که صادرات نفت خام و گاز طبیعی نسبت به سال گذشته کاهش حجم داشته است. اما برخلاف نفت، افزایش قیمت گاز طبیعی باعث افزایش درآمد آذربایجان از صادرات گاز شده است.
آذربایجان در شش‌ماهه نخست سال گذشته ۱۲.۹ میلیون تن نفت به کشورهای خارجی فروخته است. درآمد این کشور از این فروش ۹.۴ میلیارد دلار بوده است. به طوری که در سال گذشته فروش هر تن نفت به طور متوسط ۷۲۵ دلار برای این کشور درآمد داشته است. آذربایجان در سال جاری ۱۲.۸ میلیون تن نفت به کشورهای خارجی صادر کرد و در ازای آن ۷.۸ میلیارد دلار درآمد کسب کرد. بنابراین میانگین قیمت صادراتی هر تن نفت حدود ۶۱۰ دلار بوده و نسبت به سال گذشته ۱۱۵ دلار کاهش داشته است.
آذربایجان در نیمه اول سال ۱۰.۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به کشورهای خارجی ارسال کرده است. این رقم در سال گذشته ۱۱.۳ میلیارد مترمکعب بود. درآمد این کشور از صادرات گاز طبیعی از ۷.۴ میلیارد دلار به ۸ میلیارد دلار نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. به عبارت دیگر، میانگین ارزش صادرات هر هزار مترمکعب گاز از ۶۵۵ دلار به ۷۳۳ دلار افزایش یافت.
آیا افزایش صادرات گاز مشکلات را حل می‌کند؟
کارشناسان سال‌هاست که می‌گویند مشکل اصلی اقتصاد آذربایجان وابستگی به منابع انرژی است. هر ساله تقریباً ۹۰ درصد صادرات و ۵۰ درصد بودجه این کشور از طریق درآمدهای انرژی تأمین می‌شود.
در این راستا آذربایجان یکی از کشورهای وابسته به درآمدهای انرژی در جهان محسوب می‌شود. دولت این کشور نیز به این مشکل واقف است و اگرچه در بسیاری از اسناد توسعه راهبردی، توسعه بخش غیرنفتی را هدف افزایش درآمد صادراتی کشور قرار داده، اما نتوانسته به این هدف دست یابد.
برابری درآمدهای گاز طبیعی آذربایجان با درآمدهای نفتی می‌تواند خطرات پیش روی اقتصاد این کشور را در دوره‌هایی که قیمت نفت در بازارهای جهانی به شدت کاهش می‌یابد، به طور نسبی کاهش دهد.
همچنین باید در نظر داشت که صادرات گاز طبیعی نیز مربوط به حوزه انرژی است و ریسک‌هایی که برای بازار نفت وجود دارد شامل این بازار نیز می‌شود. بنابراین، این خطرات همیشه برای اقتصاد آذربایجان مرتبط خواهند بود، مگر اینکه مناطق خارج از بخش انرژی توسعه پیدا کنند.
نباید فراموش کرد که افزایش شدید قیمت گاز طبیعی در چند وقت اخیر مربوط به جنگ روسیه و اوکراین است. پس از حمله به اوکراین، بسیاری از کشورهای غربی واردات از روسیه را متوقف کردند و در عین حال تولید انرژی جایگزین را گسترش دادند.
در این راستا، در آینده نزدیک حامل‌های انرژی سنتی دیگر نقش بی‌بدیلی در تقاضای انرژی جهان نخواهند داشت. از سوی دیگر، تولید نفت آذربایجان در سال‌های اخیر به طور مستمر در حال کاهش بوده است. این عامل بر درآمد انرژی این کشور نیز تأثیر می‌گذارد.
هشدار بانک جهانی
بانک جهانی در سند خود در مورد اقتصاد آذربایجان از خطرات ناشی از چنین مسائلی صحبت می‌کند. این بانک بیان می‌کند که تنوع دارایی‌ها در آذربایجان در سطح لازم نیست و سهم بخش غیرنفتی/غیرگازی در رشد محدود است.
در حال حاضر ۹۰ درصد درآمدهای صادراتی این کشور به هزینه بخش نفت و گاز تشکیل می‌شود. در چنین شرایطی، شبیه‌سازی بلندمدت رشد بانک جهانی نشان می‌دهد که در صورت عدم اتخاذ سیاست‌های جدی برای حل مشکلات ذکر شده، میانگین رشد اقتصادی سالانه آذربایجان در سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۵۰ ممکن است تنها ۰.۵ درصد باشد.
از نظر شاخص‌های سرانه، این پیش‌بینی حتی کمتر از آن سطح است. بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند که رشد سرانه تولید ناخالص داخلی از کمتر از یک درصد شروع شده و در اواسط دهه ۲۰۳۰ به صفر برسد.
در نتیجه تولید ناخالص داخلی سرانه از ۵۹۰۰ دلار آمریکا در سال ۲۰۲۰ به ۶۵۰۰ دلار آمریکا در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. این بدان معناست که رشد تجمعی طی ۳۰ سال تنها ۱۱ درصد است. افزایش ۱۱ درصدی در یک دوره ۳۰ ساله بسیار کم در نظر گرفته می‌شود.
به گفته کارشناسان بانک جهانی، اگر دولت آذربایجان برای افزایش بهره‌وری و توسعه سرمایه انسانی در بخش غیرنفتی/غیرگازی تلاش کند، می‌توان رشد را احیا کرد. بهبود مدیریت اقتصادی و افزایش سرمایه‌گذاری در سرمایه نهادی می‌تواند اقتصاد آذربایجان را در سال‌های آینده از تهدیدات نجات دهد. اگر همه این‌ها محقق نشود، رشد درآمدهای گاز طبیعی منجر به توسعه اقتصادی پایدار در این کشور نخواهد شد.
