به گزارش مسیر انرژی، در حالی که دمای هوا در استان‌های جنوبی کشور به طرز بی‌سابقه‌ای از مرز ۵۰ درجه سانتی‌گراد گذشته و ادارات و سازمان‌های دولتی یکی پس از دیگری به تعطیلی می‌گرایند، کارگران صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در تأمین انرژی کشور، همچنان در شرایط بسیار سخت و در معرض گرمازدگی کار می‌کنند. شرایطی که به گفته فعالان کارگری، «نماد آشکار بی‌توجهی ساختاری به حقوق اولیه انسانی این قشر حیاتی» است.
در هفته‌های اخیر، تعطیلی‌های مکرر ادارات در استان خوزستان، بوشهر و مناطق جنوبی کشور به دلیل گرمای شدید، به یک روال عادی بدل شده است. در حالی که کارکنان اداری در دفاتر مجهز و خنک، به دورکاری یا تعطیلی روی می‌آورند، کارگران عملیاتی، فنی و پروژه‌ای در مجتمع‌های پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و سکوهای نفتی، زیر آفتاب سوزان و در میان شرجی سنگین، همچنان به فعالیت ادامه می‌دهند؛ بدون آنکه از حداقل حمایت‌ها یا امتیازات برخوردار باشند.
بی‌عدالتی در توزیع تعطیلات و حقوق انسانی
مطابق با ماده ۹۲ قانون کار، کارفرما موظف است شرایطی فراهم آورد که سلامت جسمی و روانی کارگران در معرض خطر قرار نگیرد. با این وجود، شواهد میدانی از مجتمع‌های صنعتی در عسلویه، ماهشهر، بندر امام، کنگان و مناطق مشابه حاکی از آن است که کارگران این مناطق، نه تنها از مزایای تعطیلی برخوردار نیستند، بلکه در بسیاری موارد از وسایل ایمنی اولیه مانند سایه‌بان، تهویه مناسب، آب آشامیدنی سرد و برنامه‌های استراحت منظم نیز محروم‌اند.
با این حال، سال‌هاست موضع مسئولان و وکلای ملت و همچنین مقامات حوزه ایمنی درقبال حوادث کار دوره تابستان و مرگ کارگران براثر گرما سکوت است. حامد اکبری (رئیس کمیته ایمنی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس) با تایید مورد عنایت نبودن موضوع گرما در این رابطه اظهار کرد: در موضوع مرگ بر اثر گرما و حوادث منجر به فوتی که در فصل گرما در جنوب کشور اتفاق می‌افتد، کمیته ایمنی مجلس و نمایندگان مرتبط با آن هرگز ورود نداشتند.
خطر مرگ در دو قدمی کارگران صنایع
آمارهای و گزارشات منطقه‌ای نشان می‌دهد هر روز ده‌ها کارگر در نتیجه گرمازدگی، افت فشار، مشکلات تنفسی و حتی بی‌هوشی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. متأسفانه بسیاری از این حوادث تلخ، در سکوت خبری باقی می‌مانند و توجهی به ارقام و واقعیت‌ها نمی‌شود.
در تابستان سال‌های گذشته، شاهد جان باختن تعدادی از این کارگران بر اثر گرما بودیم، از جمله علیرضا عبدالله‌زاده، کارگر پتروشیمی بندر امام که در ظهر گرم ۳۰ مرداد ۱۴۰۳، دچار تشنج شد و قبل از انتقال به بهداری جان سپرد. همچنین محمدسعید صفایی‌فرد، کارگر پروژه‌ای مجتمع گاز پارس جنوبی که در ۱۵ مرداد همان سال، بر اثر گرمازدگی در حین کار در قسمت دودکش دیگ بخار، دچار افت سطح هوشیاری شد و پس از انتقال به بیمارستان، جان خود را از دست داد. این حوادث تنها نمونه‌هایی از روندی است که از ابتدای تابستان ۱۳۹۵ تا اول شهریور ۱۴۰۳، در سه استان خوزستان، بوشهر و هرمزگان، ۱۲ کارگر در اثر گرمازدگی در محل کار جان خود را از دست داده‌اند، قربانیانی که در اکثر موارد، خبر آن‌ها در رسانه‌ها مخفی می‌ماند.
در سال‌های قبل‌تر نیز، شاهد از دست رفتن جان کارگرانی در پی گرمازدگی در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی بوده‌ایم. عبدالرضا سمیریان، کارگر فاز ۲ پالایشگاه آبادان که در مرداد ۱۴۰۱ بر اثر گرمازدگی و ایست قلبی جان باخت. ابراهیم عرب‌زاده، کارگر پتروشیمی بندر ماهشهر، در مرداد ۱۳۹۹ بر اثر گرمازدگی فوت کرد. رئوف سلمانی، کارگر فاز ۲ پالایشگاه آبادان، در خرداد ۱۳۹۸، در ارتفاع دچار گرمازدگی و سقوط شد و جان خود را از دست داد. همچنین، موسی رضایی، کارگر پروژه‌ای مجتمع گاز پارس جنوبی، در تیر ۱۳۹۸ پس از سکته در اثر گرما، قبل از احیا جان سپرد. این حوادث تراژیک، نشانگر وضعیتی نگران‌کننده و نیازمند به اقدامات فوری برای حفظ جان این زحمت‌کشان است.
تعطیلی‌ها؛ به نام مردم و به کام دولت
در مردادماه امسال، در پی درخواست وزارت نیرو و هشدارهای سازمان هواشناسی، دولت دستور تعطیلی سراسری دو روزه برای ادارات سراسر کشور صادر کرد. با این‌حال این تعطیلی، طبق روال گذشته، شامل بخش عملیاتی صنعت نفت و گاز نشد. به‌عبارت دیگر، همان‌طور که برخی کانال‌های تلگرامی نفتی نوشتند: «کل کشور تعطیل است، جز آنهایی که چرخ اقتصاد را می‌چرخانند».
تحلیلگران معتقدند که ریشه اصلی این تبعیض، نه تنها در کم‌توجهی به حقوق کارگران بلکه در ساختار معیوب تصمیم‌گیری دولت در مدیریت انرژی است. دولت با هدف مدیریت ناترازی برق و پایداری شبکه، تعطیلی را ابزاری برای کنترل مصرف می‌بیند. پس کارگرانی که در گرمای ۶۰ درجه نفس می‌کشند، از این سیاست‌ها سهمی ندارند. در حقیقت، خروج موقت آنان از چرخه تولید، حتی برای حفظ جانشان، به معنای کاهش بازدهی پروژه‌های عظیم نفتی است.
کسب نان به نرخ جان
کارگران معترض در گفتگو با خبرنگاران و رسانه‌های مستقل تأکید می‌کنند که زندگی آنان شباهتی به تصور عامه از «حقوق‌های نجومی کارکنان نفتی» ندارد. بسیاری از آنان کارگران پروژه‌ای، پیمانکاری یا قراردادی هستند که از ابتدایی‌ترین حقوق رفاهی و شغلی بی‌بهره‌اند.
در یکی از ویدیوهای منتشرشده کارگری از فاز ۱۴ مجتمع گاز پارس جنوبی، می‌گوید: «روزانه بسیاری از همکاران ما گرمازده و به بهداری منتقل می‌شوند. به‌ویژه آنهایی که در ارتفاع کار می‌کنند.»
در حالی که دمای هوا در مناطق جنوبی ایران به سطوح خطرناکی رسیده است، کارگران صنعت نفت و گاز، به ویژه در سکوهای حفاری و مجتمع‌های گازی مانند پارس جنوبی، با شرایط طاقت‌فرسایی روبرو هستند. طبق گزارش‌ها دمای هوا در سایه به ۵۰ درجه و آفتاب مستقیم به بیش از ۸۰ درجه می‌رسد. کارگران از عدم رعایت بخشنامه‌های ایمنی، کمبود امکانات رفاهی و بهداشتی و افزایش خطر گرمازدگی و سقوط از ارتفاع شکایت دارند. این وضعیت، به ویژه در زمان جابه‌جایی دکل‌ها و تعمیرات پالایشگاه‌ها، تشدید می‌گردد و سلامت و ایمنی آنان را به خطر می‌اندازد.
بی‌توجهی مدیران و کارفرماها به ایمنی کارگران در ۵۰+ درجه
«مازیار گیلانی‌نژاد»، فعال کارگری حوزه نفت، با تاکید بر اینکه طبق قانون کار هیچ کارگری نباید در دمای بیش از ۵۰ درجه کار کند گفت: «گرمازدگی و مسمومیت غذایی، ۲ عامل اصلی بیماری کارگران پروژه‌ای و پیمانکاری در عسلویه و مناطق گرم در تابستان است. از سال ۹۷ تاکنون ده‌ها نامه در مورد وضعیت غذایی و شرایط کار نامناسب در تابستان، از سوی نمایندگان کارگران پروژه‌ای نفت و گاز به وزارت کار و بازرسی نفت داده شده اما پاسخی نیامده و هیچ اقدام اصلاحی درخوری در دستور کار قرار نگرفت.»
وی با اشاره به اینکه در طی روزهای اخیر که گرمای هوای عسلویه به بیش از ۵۰ و یا حتی ۶۰ درجه رسیده، بسیاری از کارگران گرما زده شده‌اند، ادامه داد: هر چند ما آمار دقیقی از تعداد مراجعه کنندگان به درمانگاه‌های کنگان و عسلویه نداریم اما روزانه ده‌ها کارگر به دلیل گرمازدگی به این درمانگاه‌ها اعزام می‌شوند.
او افزود: طبق اخباری که ما به دست آورده‌ایم، در روزهایی که کارگران عسلویه و خوزستان به کار در دمای بالا معترض هستند، بسیاری از پیمانکاران بی‌اعتنا به شرایط وحشتناک آب و هوایی، کارگران را بدون سایبان و یا گذاشتن تهویه مناسب و یا حتی دادن شربت‌های مناسب، وادار به کار در شرایط سخت می‌کنند.
گیلانی‌نژاد در اتنها گفت: «بازرسی وزارت کار و طب کار پیمانکار به کارگران نمی‌گویند در این گرمای شدید کار کردن چه عوارضی دارد. آیا کارگر می داند بعد از ۱۵ سال کار در گرمای جنوب، به کم‌بینی و پیرچشمی و سرطان پوست مبتلا خواهد شد؟ کلیه‌های خود را به دلیل عرق از دست می‌دهد یا احتمالاً خیلی زود با مشکلات ریوی دست به گریبان خواهد بود؟ آیا در روزگار پیری پیمانکار به سراغش می‌آید و قدردان کارش خواهد بود؟!»
صنعت بدون کارگر، آینده‌ای ندارد
بی‌تفاوتی مداوم مدیران نسبت به سلامت و کرامت کارگران، در حالی است که همین نیروها ستون فقرات توسعه صنعتی و ارزی کشور محسوب می‌شوند. رکوردهای تولید گاز، نفت و فرآورده‌های پتروشیمی که بارها توسط مقامات به عنوان افتخار ملی یاد گردید، بدون عرق‌ریزان این کارگران میسر نیست.
علیرضا میرغفاری، رییس هیات‌مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگران پالایشگاه گاز استان بوشهر می‌گوید که بیشترین موارد گرمازدگی در فصل تعمیرات اتفاق می‌افتد. در این ایام، حجم کار کارگران با وجود گرم‌تر شدن هوا و افزایش رطوبت مناطق نفتخیز و پالایش در جنوب کشور بیشتر می‌شود. میرغفاری می‌گوید افزایش حجم کار، فقط یک بعد از مشکلات جامعه کارگری است. قانون کار حتی برای شرایط دشوار هم تهمیداتی به نفع کارگر در نظر دارد ولی این تهمیدات از سوی کارفرما رعایت نمی‌شود.
با این حال، مطالبات صنفی کارگران در حوزه‌هایی چون کاهش ساعات کاری در تابستان، تأمین سیستم‌های سرمایشی استاندارد، بیمه گرمازدگی و بازنگری در نظام پرداخت‌ها، همچنان بی‌پاسخ مانده است. این در حالی‌ست که بنابر گزارش‌های رسمی، در تابستان گذشته بیش از ۵۰۰ کارگر در جنوب کشور به دلیل گرمازدگی به مراکز درمانی منتقل شدند.
قوانین ناکارآمد و ترس کارگران از دفاع حقوقی
زمستان ۱۳۹۵ کارشناسان بهداشت حرفه‌ای در گزارشی با عنوان «قوانین و استاندارد‌های کلیدی برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از گرما» اعلام کردند: «مواجهه مداوم با درجه حرارت بالا و گرما ممکن است به بیماری‌های ناشی از گرما ازجمله راش‌های حرارتی، سنکوپ گرمایی، کرامپ‌های عضلانی حاصل از گرما، گرمازدگی و شوک گرمایی منجر شود. شوک گرمایی، وخیم‌ترین بیماری ناشی از گرماست و در محیط‌های کاری گرم و مرطوب و بر اثر کار فیزیکی سنگین و استراحت ناکافی رخ می‌دهد.»
نویسندگان این گزارش، ضمن تاکید بر ضرورت تغییر ساعت کار کارگران برای کاهش مواجهه با گرما، در نتیجه‌گیری اعلام کردند: «بسیاری از کارفرماها نگران هزینه‌هایی هستند که باید به دلیل گرما به کارگران پرداخت کنند و اغلب دنبال راه گریز قانونی برای فرار از این پرداخت‌ها هستند. اگرچه با وضع قوانین مرتبط کارگران می‌توانند در صورت عدم وجود اقدامات پیشگیرانه و دریافت اضافه حقوق به مراجع ذی‌صلاح شکایت کنند، اما آن‌ها به خاطر ترس از دست دادن کارشان به ندرت این کار را انجام می‌دهند. قوانین، به‌خصوص در کشور‌های در حال توسعه، کارآیی لازم را ندارد و صرفا در حد یک سند باقی می‌ماند.»
فعالین ایمنی صنایع چه میگویند؟
شهرام غریب (مدرس و کارشناس ارشد ایمنی صنایع) که سال‌ها بطور تخصصی در صنایع حوزه انرژی جنوب کشور فعال است، در این زمینه تاکید می‌کند: قطعاً از نظر علمی برای بسیاری از کارشناسان روشن است که مرگ بر اثر گرمازدگی در نهایت از مسیر فشار تنگی عروق و سکته قلبی می‌گذرد و برای مثال قرار نیست گزارشی وجود داشته باشد که فرد گرمازده از طریق بی‌آبی یا سکته مغزی فوت کرده باشد.
غریب تاکید می‌کند: ما بارها نکاتی در حوزه ایمنی در قبال گرما را تذکر دادیم. از جمله اینکه برخی شرکت‌ها اظهارنظر می‌کنند که افراد سکته کرده در اثر گرمازدگی بیماری زمینه‌ای داشتند. این درحالی است که از اصول بهداشت حرفه‌ای در مناطق گرم و خشک این‌ست که در فصل گرما کارشناسان ایمنی، باید کلیه نفرات را بررسی کنند. مسئول HSE وزارت بهداشت نیز باید حضور داشته باشد تا افراد در صورت داشتن سابقه بیماری، موظف شوند در ساعات و مکان‌های مشخصی فعالیت کنند؛ به‌طوری‌که در معرض خطر گرما قرار نگیرند. در واقع مطرح کردن بحث بیماری زمینه‌ای، عذر بدتر از گناه است!
جمع‌بندی
سیاست‌های نابرابر و بی‌توجهی به حقوق کارگران در مناطق گرمسیری، نشان از شکافی عمیق در نظام تصمیم‌گیری و مدیریت منابع انسانی کشور دارد. اگر دولت و نهادهای مسئول در وزارت نفت، وزارت کار و دستگاه‌های نظارتی نتوانند پاسخگوی مطالبات به‌حق این قشر باشند، تداوم این روند به بروز نارضایتی‌های گسترده‌تر، افت انگیزه نیروی کار و نهایتاً تضعیف پایداری صنعت انرژی خواهد انجامید.
