به گزارش مسیر انرژی و به نقل از انرژی پرس حتی اگر با صنعت نفت و گاز هم غریبه باشید، حتما نام صنایع بالادست و پایین دست به گوشتان خورده است؛ این صنعت در دو بخش عمده‌ی صنایع بالادستی و پایین دستی تقسیم می‌شود صنعت بالادستی عهده‌دار تولید و بخش پایین دستی با مصرف کننده سروکار دارد.
صنعت نفت برای کشوری مانند ایران که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در دنیاست، مهمترین صنعت محسوب می‌شود و صنایع بالادستی و پایین دستی نفت نیز هرکدام در جای خود، از اهمیت خاصی برخوردار هستند که در این گزارش به شرح و توضیح هرکدام از این صنایع می‌پردازیم:
صنایع بالادستی نفت
صنایع بالادستی یا صنایع مادر وظیفه‌ی جستجو، اکتشاف، حفاری و تولید نفت خام و گاز طبیعی را بر عهده دارد. این صنعت که مهمترین بخش صنعت نفت است گاهی با نام تولید و اکتشاف هم از آن یاد می‌شود.
اکتشاف و جستجو برای یافتن میدان‌های بالقوه زیرزمینی یا زیردریایی، حفاری، استخراج، بهره برداری، توسعه میادین، انتقال، ذخیره سازی، احداث و توسعه تأسیسات و صنایع وابسته، تحدید حدود برای عملیات تولید و قابل عرضه کردن نفت و گاز در حد جداسازی اولیه یا صادرات، استفاده و یا عرضه برای عملیات پایین دستی در حوزه بالادستی صنعت نفت وگاز قرار می‌گیرند.
در واقع صنایع بالادستی، کارهای زیربنایی این صنعت را انجام می‌دهد، فعالیت‌هایی که با انجام آن‌ها، صنایع پایین دست می‌توانند فعالیت داشته باشند. کشف میادین، جستجو، اکتشاف، حفاری و… فعالیت‌هایی است که در صنایع بالادست صورت می‌گیرد تا در ادامه‌ی آن، صنایع پایین دست وارد عملیات شده و با مصرف کننده ارتباط کرده و چرخ صنعت را به خوبی بچرخانند.
مواردی نظیر مدیریت و نظارت بر تأمین کالاها و مواد صنعتی، آموزش و تأمین نیروی انسانی، ایجاد و حفظ شرایط ایمنی، بهداشت و محیط زیست و انجام کلیه فعالیتهای لازم جهت ایجاد، ارتقاء و انتقال فناوری برای پشتیبانی عملیات فوق جزء عملیات بالادستی محسوب می‌شود.
تولید نفت و گاز بالادست توسط شرکت‌هایی انجام می‌شود که مواد را شناسایی، استخراج یا تولید می کنند. این شرکت‌های اکتشاف و تولید، ذخایر را شناسایی می‌کنند، چاه‌ها حفر می‌کنند و مواد خام را از زیرزمین بازیابی می‌کنند. این بخش شامل خدمات مرتبط مانند عملیات دکل، مطالعات امکان سنجی، اجاره ماشین آلات و استخراج مواد شیمیایی نیز می‌شود.
صنایع پایین دست نفت
صنایع پایین دستی در صنعت نفت عبارتی است که معمولا برای اشاره به تصفیه نفت خام، و فروش و توزیع گاز طبیعی و محصولات مشتق از نفت خام مورد استفاده قرار می گیرد. عملیاتی از قبیل فروش و توزیع گاز طبیعی و محصولات مشتق شده از نفت خام مانند گاز مایع (ال‌پی‌جی)، بنزین، سوخت جت، گازوئیل، روغن‌ها و آسفالت در بخش پائین دستی طبقه بندی می شوند.
بر خلاف بخش بالا دستی صنعت نفت، بخش پایین دستی نفت به صورت مستقیم با مصرف‌کنندگان در ارتباط است؛ برقراری رابطه با مصرف کنندگان از طریق توزیع و فروش محصولاتی مانند بنزین، گازوئیل، نفت کوره، گریس، لاستیک، پلاستیک، کود، ضد یخ، آفت کش، گاز طبیعی، پروپان و غیره صورت می‌گیرد.
شرکت های تولید نفت و گاز پایین دستی نزدیک به مصرف‌کننده یا مصرف‌کننده‌ی نهایی هستند و عملیات پس از مرحله تولید آغاز می‌شود و تا نقطه فروش ادامه می‌یابد. شرکت‌های درگیر در فرآیند پایین‌دستی شامل پالایشگاه‌های نفت، توزیع‌کنندگان فرآورده‌های نفتی، کارخانه‌های پتروشیمی، توزیع‌کنندگان گاز طبیعی و خرده‌فروشی‌ها هستند.
