خیز بلند عربستان در بخش پتروشیمی

به گزارش مسیر انرژی و به نقل از انرژی پرس، باید توجه داشت که صنعت پتروشیمی در کشورهای خلیج‌فارس به دلیل توانایی تولید مواد خام با هزینه کمتر نسبت به سایر مناطق جهان، به دلیل فراوانی نفت و گاز طبیعی از مزیت رقابتی برخوردار است.

سهم صنایع شیمیایی و پتروشیمی تقریباً ۲۵.۷ درصد از کل تولید ناخالص داخلی در شش کشور خلیج فارس است که عضو سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (OAPEC) هستند. براساس داده های سال ۲۰۲۰، صنعت شیمیایی و پتروشیمی تقریباً ۴۵.۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور قطر را تشکیل می‌دهد، این رقم برای کویت ۳۰.۸ درصد و برای عربستان ۲۷.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی است. صنعت پتروشیمی همچنین ۱۸.۶ درصد از کل تولید ناخالص داخلی امارات متحده عربی را تشکیل می‌دهد و پس از آن بحرین و عمان به ترتیب با ۱۶.۱ و ۱۳ درصد قرار دارند.

پتروشیمی‌ها و پلیمرها بر صادرات صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیج فارس غالب هستند، در حالی که مواد شیمیایی معدنی بر واردات آن غالب هستند. محصولات اساسی و مواد واسطه‌ای مانند پتروشیمی‌ها و کودها از نظر حجم در صدر صادرات این کشورها قرار دارند، اما از نظر درآمدهای صادراتی، فروش پلیمرها همچنان ۴۵.۵ درصد از کل درآمدها به میزان ۲۱ میلیارد دلار و ۲۹.۶ درصد از حجم صادرات در سال ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده است.

در مقابل، کودها ۱۳.۷ درصد از کل درآمدهای صادراتی صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیج فارس را تشکیل می دهند که در سال ۲۰۲۱ به حدود ۶.۳ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که ۲۷.۹ درصد از حجم صادرات را تشکیل می دهد.

حجم صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمی کشورهای حاشیه خلیج فارس در سال ۲۰۲۱ به حدود ۷۶.۵ میلیون تن رسید که از اثرات همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ بهبود یافت. زیرا در طی آن، حجم صادرات به ۶۶ میلیون تن کاهش یافته بود. از سوی دیگر، واردات این محصولات از کشورهای عضو خلیج‌فارس OAPEC در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۰ میلیون تن بوده است. صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیج فارس به ترتیب با ۲۳.۶ و ۸۲.۵ میلیون تن بیشترین واردات و صادرات را در سال ۲۰۱۹ به ثبت رساندند.

کشورهای حوزه خلیج فارس محصولات شیمیایی و پتروشیمی خود را به ۱۷۰ کشور در سراسر جهان صادر می‌کنند که مهم ترین آنها کشورهای آسیایی است، بطوریکه ۷۰ درصد از کل صادرات خلیج فارس را به خود اختصاص می‌دهند که در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۶ میلیون تن سالانه بود. این رقم در سال ۲۰۰۶ تنها ۱۷ میلیون تن بود. بیشترین رشد حجم صادرات به آسیا در سال‌های اخیر به چین و هند که بزرگترین بازارهای وارداتی هستند به ترتیب با ۲۳.۸ و ۱۹.۱ درصد بوده است.  اروپای غربی نیز دومین بازار بزرگ صادراتی کشورهای حوزه خلیج فارس است، زیرا حجم صادرات به آن در سال ۲۰۲۰ به ۶.۷ میلیون تن رسید که نشان دهنده ۹ درصد از حجم کل صادرات است.

نقش سابیک عربستان

کشورهای عربستان سعودی، ایران و قطر سال‌هاست که با بهره مندی از پتانسیل عظیم صنعت نفت و گاز پیشرفته، برای کسب ۱۰ مجتمع برتر پتروشیمی خاورمیانه با یکدیگر رقابت می کنند. از نظر ظرفیت کل تولید، عربستان سعودی با ظرفیت ۱۰۳.۳۹ میلیون تن در سال در صدر فهرست بزرگترین کشورهای خاورمیانه قرار دارد و پس از آن ایران با ۶۴.۸۱ میلیون و قطر با ظرفیت تولید ۱۶.۷۳ در رتبه سوم قرار دارد.

اما در این میان، عربستان با کمک شرکت صنایع پایه سَعودی(سابِک) توانسته بخش پتروشیمی خود را گسترش دهد بطوریکه از ۱۰ مجتمع بزرگ پتروشیمی منطقه ۷ مورد آن در این کشور قرار دارد. سابیک یک شرکت شیمیایی متنوع جهانی است که دفتر مرکزی آن در ریاض، عربستان سعودی قرار دارد. این شرکت در مقیاس جهانی در قاره آمریکا، اروپا، خاورمیانه و آسیا اقیانوسیه تولید می‌کند. این شرکت انواع متفاوتی از محصولات مانند مواد شیمیایی، کالاها و پلاستیک های با کارایی بالا، مواد مغذی کشاورزی و فلزات تولید می کند. سابیک توسط Brand Finance به عنوان دومین برند ارزشمند جهان در صنعت مواد شیمیایی معرفی شد.

بزرگترین کارخانه پتروشیمی خاورمیانه شرکت «مجتمع پتروشیمی جبیل» واقع در شهر صنعتی جبیل در عربستان است. این شرکت ۱۰۰ درصد تابع سابیک، در صدر فهرست ۱۰ مجتمع بزرگ پتروشیمی در خاورمیانه قرار دارد. شهر جبیل که در سال ۱۹۷۵ تأسیس شد، بزرگترین شهر صنعتی جهان است و در منطقه شرقی عربستان سعودی و در منطقه‌ای به وسعت ۱۰ هزار کیلومتر در نزدیکی ساحل خلیج فارس واقع شده است. عملیات تجاری مجتمع پتروکیمیا در جبیل در سال ۱۹۸۴ آغاز و ظرفیت تولید آن تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۱۱.۷۲ میلیون تن در سال خواهد رسید.

دومین مجتمع پتروشیمی عربستان «مجتمع کارخانه پتروشیمی شرق» نیز در شهر صنعتی جبیل واقع شده و طبق داده‌های سابیک، ۵۰ درصد از  آن برای سابیک است. مجتمع پتروشیمی شرق در سال ۱۳۶۴ فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت تولید آن در سال ۲۰۲۲ به حدود ۸.۷۹ میلیون تن در سال می‌رسد. محصولات اصلی این مجتمع عبارتند از: اتیلن، اتیلن گلیکول، پلی اتیلن و غیره است. همانطور که ملاحظه می‌شود سابیک در توسعه بخش پتروشیمی عربستان از اهمیت بالایی برخوردار است.

فعالیت فرامرزی سابیک

یکی از بخش های مهم شرکت سابیک، همکاری فرامرزی است. سابیک آخرین پروژه‌های خود را در بخش پتروشیمی در چین با همکاری شرکت چینی سینوپک آغاز کرده است. از یک سپتامبر ۲۰۲۳، سابیک و سینوپک آغاز عملیات تجاری کارخانه جدید پلی کربنات خود را با سرمایه گذاری مشترک آنها، آغاز کرده‌اند. شرکت پتروشیمی سینوپک سابیک تیانجین در سال ۲۰۰۹ تاسیس و یک مجتمع پتروشیمی بزرگ متشکل از ۹ واحد تولیدی در سطح جهانی برای تولید مواد شیمیایی، پلی اتیلن و پلی پروپیلن است.

ظرفیت تولید پلی کربنات در کارخانه مشترک ۲۶۰ هزار تن در سال است و بنابراین یک عنصر حیاتی در راهبرد شرکت سعودی برای توسعه در زمینه تولید پلی کربنات چین است و به این شرکت امکان همکاری بیشتر با بخش جهانی و داخلی را می‌دهد. بهره برداری از کارخانه پلی کربنات نشان دهنده مرحله جدیدی در  سرمایه گذاری مشترک بین سابیک و سینوپک است و توانایی شرکا را برای برآورده کردن نیازهای بازار پلی کربنات منطقه‌ای افزایش می‌دهد.

اخیرا نیز سرمایه گذاری مشترک بین سابیک عربستان و شرکت کره‌ای SK Geo Centric باعث شد تا ظرفیت تولید مواد پیشرفته در کارخانه خود در شهر اولسان کره جنوبی را افزایش دهند. این پروژه توسعه و کاربردهای پنل‌های خورشیدی و صنایع خودرو، کفش و بسته بندی را هدف قرار می‌دهد.

توسعه میدان بزرگ جفوره

عربستان برای تقویت جایگاه بخش پتروشیمی خود نیازمند تولید بیشتر گاز است. از همین روی، توسعه میدان گازی جفوره را در دستور کار قرار داده است و از آنجایی که حدود ۲۰۰ تریلیون فوت مکعب استاندارد گاز طبیعی در آن وجود دارد آن را به بزرگترین میدان گاز شیل در خاورمیانه تبدیل می‌کند. کارشناسان انتظار دارند که تولید این میدان به نفع توسعه پتروشیمی و تبدیل نفت خام سودآور به صادرات باشد.

همچنین، اگر تولید گاز عربستان سعودی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد افزایش یابد، میدان جفوره به جایگاه سعودی به عنوان صادرکننده آمونیاک در راستای بخشی از اقتصاد رو به رشد هیدروژن کمک خواهد کرد. میدان جفوره همچنین روزانه ۴۲۰ میلیون فوت مکعب اتان و ۶۳۰ هزار بشکه مایع گاز طبیعی در روز تولید خواهد کرد که می‌تواند به عنوان ماده اولیه صنعت پتروشیمی باشد.

باید توجه داشت که شرکت‌های نفتی دولتی در عربستان و امارات به دنبال افزایش ظرفیت تولید مواد شیمیایی خود هستند. این جاه طلبی‌ها نشان دهنده یک تغییر استراتژیک است که می‌تواند پیامدهای بزرگی برای صنعت پتروشیمی جهانی داشته باشد. برای نمونه، هدف دیرینه آرامکو افزودن روزانه ۳ میلیون بشکه نفت به تولید پتروشیمی خود بوده است.

نتیجه

همانطور که ملاحظه می شود که کشورهای منطقه به ویژه عربستان با شرکت سابیک خود در راستای افزایش ظرفیت بخش پتروشیمی سعودی است، در این راستا سابیک در سه بخش توسعه داخلی، همکاری فرامرزی و تولید پتروشیمی سبز فعالیت خود را گسترش داده است. این در شرایطی است که  بخش پتروشیمی ایران به عنوان یکی از رقبای عربستان از کمبود گاز و سرمایه گذاری در رنج است. برای نمونه، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفته است که صنعت پتروشیمی برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای تا پایان برنامه هشتم توسعه نیازمند سالانه ۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. بنابراین ایران برای ماندن در این رقابت دشوار باید به سرعت موانع خود را برطرف کند.